Historia Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Od Giełdy Kupieckiej do nowoczesnego parkietu

Giełda Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie działa od trzech dekad, ale polski rynek kapitałowy ma tradycję znacznie dłuższą. Sięga ona czasów Królestwa Polskiego, czyli pierwszej połowy XIX wieku. W ramach celebracji 30-lecia historii Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie postanowiliśmy przybliżyć ponad 200 lat działalności polskiego rynku kapitałowego i giełd w Polsce.

Spis treści:

Giełda Kupiecka, czyli pierwszy polski rynek papierów wartościowych, walut i towarów

Historia giełd, w tym GPW, sięga 1817 roku, kiedy to 2 maja powstała w Warszawie pierwsza w Polsce giełda, jedna z niewielu w Europie, zwana wówczas Giełdą Kupiecką. Pierwotnie handlowano na niej walutami, wekslami oraz towarami. Dopiero dekadę później pojawiły się na niej papiery wartościowe.

Pierwszą siedzibą Giełdy Kupieckiej był Pałac Saski. Giełda funkcjonowała tam przez 11 lat, następnie została przeniesiona na Plac Bankowy, aż w roku 1876 doczekała się pierwszej własnej siedziby przy ul. Królewskiej. W tej lokalizacji przetrwała do wybuchu II wojny światowej, podczas której budynek został całkowicie zniszczony.

Powstanie listopadowe a rozwój giełdy

Pierwszy kryzys instytucjonalny Giełda Kupiecka zanotowała podczas powstania listopadowego w latach 1830–1831. Co prawda nie doszło do jej likwidacji, ale przez rok od rozpoczęcia walk nie zwołano żadnej sesji. Po zakończeniu powstania giełda działała, choć władze carskie ograniczały na różne sposoby rozwój gospodarczy na ziemiach polski. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku zaczęło powstawać coraz więcej przedsiębiorstw w formie spółek akcyjnych, co przyczyniło się do znacznego rozwoju giełdy.

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich powstały kolejne giełdy: w Krakowie, Lwowie, Łodzi i Poznaniu, ale ta w Warszawie pozostawała najważniejsza. Dalszym planom ekspansji kres położył w 1914 rok wybuch I wojny światowej.

Kształtowanie się historii giełd w Polsce po odzyskaniu niepodległości

Po 123 latach, 11 listopada 1918 roku (historia GPW rozpocznie się dopiero za 73 lata) Polska odzyskała niepodległość i powoli zaczęła odbudowywać swoją gospodarkę, choć sama giełda wznowiła swoją działalność dopiero po bitwie warszawskiej. Giełda Pieniężna w Warszawie otworzyła się dla inwestorów 2 stycznia 1921 roku, czyli ponad 100 lat temu! W latach 1925–1939 największą popularnością wśród inwestorów cieszyły się waluty – dewizy, monety oraz banknoty innych krajów, które stanowiły 83% wartości obrotów wszystkimi instrumentami. Obrót papierami wartościowymi miał w okresie międzywojennym znacznie mniejsze znaczenie.

Oprócz wznowienia działalności głównej giełdy w Warszawie doszło również do reaktywacji giełd pieniężnych działających przed I wojną w innych miastach Polski. Tym samym Giełda Krakowska i Lwowska zostały wskrzeszone na zasadach prawa austriackiego. Giełda w Łodzi w oparciu o prawo rosyjskie, a w Poznaniu na podstawie ustawy giełdowej powołanej w Niemczech. 8 czerwca 1921 roku, już w oparciu o nowo obowiązujące polskie przepisy, działalność rozpoczęła również giełda w Wilnie.

Wymagania względem maklerów w II RP

Aby zostać maklerem w II Rzeczpospolitej, kandydat musiał spełniać następujące wymagania. Musiał być niekaralny, bezwzględnie znać język polski w mowie i piśmie, być w wieku 35–70 lat, wykazać się kwalifikacjami podczas egzaminu oraz złożyć przysięgę. Zawód maklera był wówczas prestiżowym zajęciem, stawiającym wysokie wymagania.

Wojna i jej wpływ na historię giełd papierów wartościowych w Polsce

Przed wybuchem II wojny światowej w Warszawie działało ponad 100 maklerów przysięgłych, którzy rocznie wykonywali 50 tys. transakcji. Niestety wydarzenia z 1 września 1939 roku spowodowały zawieszenie jej działania decyzją Ministra Skarbu. Giełda jednak nie zaprzestała swojej działalności, początkowo funkcjonowała nieoficjalnie, a od lutego 1940 roku po uzyskaniu zgody Urzędu Nadzoru Bankowego w Krakowie, oficjalnie niemal do wybuchu powstania warszawskiego.

Transformacja w Polsce powoduje rozwój rynku kapitałowego

W trudnych realiach komunizmu nie było miejsca na giełdę, wolny obrót towarów czy posiadanie przez obywateli papierów wartościowych. Działalność giełd została zatrzymana, zatem historia GPW nie mogła się w tych warunkach tworzyć. System gospodarki centralnie planowanej nie dawał możliwości jej rozwoju. Dopiero transformacja ustrojowa i gospodarcza po 1989 roku rozpoczęła ponowny rozwój rynku kapitałowego. Wielka chwila w polskiej historii gospodarczej nastąpiła 12 kwietnia 1991 roku, kiedy to podpisany został akt założycielski spółki „Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie” (GPW). Historia GPW rozpoczęła się na dobre.

Wielki dzień dla polskiego parkietu. Historia GPW nabiera rozpędu

30 lat temu, 12 kwietnia 1991 roku, miało miejsce podpisanie aktu założycielskiego spółki „Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie”. Kapitał akcyjny wyniósł 6 000 000 zł, a wszystkie akcje objął Skarb Państwa. Początkowo siedziba była zlokalizowana w innym miejscu. Znajdowała się w dawnym budynku Komitetu Centralnego PZPR, który zmienił nazwę na bardziej pasującą do nowych czasów, czyli Centrum Bankowo-Finansowe „Nowy Świat”. Pierwszym prezesem został charyzmatyczny i do dziś szanowany Wiesław Rozłucki. To był wielki dzień dla gospodarki polskiej i historii GPW.

Zwieńczenie 200-letniej historii rynku kapitałowego. Pierwsza sesja na warszawskim parkiecie

Historia GPW nabrała tempa cztery dni po podpisaniu aktu założycielskiego, kiedy to odbyła się pierwsza sesja giełdowa. Było to 16 kwietnia 1991 roku, kiedy to siedem domów maklerskich wzięło udział w notowaniach pięciu pierwszych spółek: Tonsilu, Próchnika, Krosna, Śląskiej Fabryki Kabli i Exbudu. Spółka, która najdłużej była obecna na warszawskim parkiecie, to Próchnik. Jej giełdowa historia dobiegła końca dopiero 18 stycznia 2019 roku, kiedy w wyniku problemów finansowych, decyzją GPW, została zdjęta z giełdy. Na pierwszej sesji złożono 112 zleceń, a łączny obrót wyniósł 1990 zł. W początkowym okresie funkcjonowania notowania odbywały się tylko raz w tygodniu – we wtorki.

Pierwsza sesja odbyła się w dawnym budynku Komitetu Centralnego PZPR. Nie miał on odpowiedniej infrastruktury giełdowej i tym samym nie był przygotowany do pełnienia swojej nowej funkcji. Improwizacja była wówczas częstym sposobem realizowania wyzwań związanych z rozwojem rynku kapitałowego. Na jednym z poniższych zdjęć dostrzec można pierwszego prezesa GPW Wiesława Rozłuckiego w pustej sali notowań. Dlaczego pustej? Zdjęcie zostało wykonane po zakończeniu sesji, czyli po wyniesieniu komputerów, które były niezbędne do przeprowadzenia notowań, ale były też… pożyczone i należało oddać je właścicielom. Po zwróceniu sprzętu informatycznego, gdy dziennikarze opuścili budynek, pierwsza sala notowań całkowicie opustoszała.

Początkowo wiedza społeczeństwa na temat funkcjonowania rynku kapitałowego była znikoma. Internetu też nie było. Z tego powodu podczas pierwszej sesji giełdowej należało poczynić niezbędne tłumaczenia, jak funkcjonuje rynek kapitałowy, a w tym, jak obliczane są kursy poszczególnych spółek. Odbyło się to na specjalnie zorganizowanej konferencji prasowej poprowadzonej przez Wiesława Rozłuckiego (zdjęcie poniżej).

Od małego parkietu do prestiżowego rynku rozwiniętego

W ciągu trzech dekad działalności GPW przeszła przez wszystkie szczeble rozwoju. Od maleńkiego parkietu, na którym notowanych było pięć spółek, po obecny prestiżowy status rynku rozwiniętego. Potwierdzeniem sukcesu i aspiracji biznesowych było podpisanie we wrześniu zeszłego roku porozumienia w sprawie przejęcia większościowego pakietu w giełdzie armeńskiej.

Jako ciekawostkę warto również dodać, że obecnie parkiet w Warszawie jest największą na świecie giełdą pod względem liczby spółek gamingowych, wyprzedza nawet Tokio. Owszem, wiele firm jest bardzo małych i planuje dopiero swoją ekspansję, ale wciąż zdarzenie to wydaje się warte odnotowania.

Historia GPW ciągle się pisze

Jak można łatwo zauważyć, historia GPW i giełd w Polsce była wyboista, długa, ale zarazem fascynująca. Pomimo sytuacji Polski przez ostatnie 200 lat giełda rozwinęła się i obecnie postrzegana jest jako największa giełda regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Według danych FESE warszawska giełda jest w tym obszarze liderem pod względem liczby i łącznej kapitalizacji notowanych spółek krajowych oraz średnich obrotów sesyjnych. W 2020 roku miał miejsce debiut spółki Allegro.eu na GPW. Wartość oferty wyniosła 10,6 mld złotych. Była to, jak dotąd, największa oferta publiczna w historii GPW.

Słów kilka o finansach światowych

Czytając o historii GPW i rynku kapitałowego w Polsce, warto również poświęcić chwilę na poznanie historii kryzysów finansowych. Tego z 2008/2009 roku byliśmy naocznymi świadkami, ale istotne gospodarcze zawirowania miały miejsce dużo wcześniej. W naszym tekście blogowym przybliżamy trzy pierwsze, najbardziej spektakularne i dobrze udokumentowane kryzysy finansowe, które miały miejsce w XVII i XVIII wieku w Holandii, Francji i Anglii, a o których więcej można przeczytać w książce „Niezwykłe złudzenia i szaleństwa tłumów„, autorstwa Charlesa Mackaya.

Autorka: Gabriela Mikulska