Poznaj fundusze inwestycyjne – kompleksowy przewodnik

W świecie finansów coraz trudniej kontrolować zmiany zachodzące w dostępności instrumentów, które oferują nam instytucje. Artykuł ten będzie stanowił kompleksową analizę, która pomoże zrozumieć wieloaspektowy charakter jednego z mniej znanych sposobów na lokowanie środków, czyli zbiorowego inwestowania w ramach funduszy inwestycyjnych. Holistyczne zrozumienie funduszy inwestycyjnych z pewnością pomoże zdobyć niezbędną wiedzę do podejmowania bardziej świadomych decyzji inwestycyjnych i określić, czy odpowiada nam taka forma lokowania środków pieniężnych.

Czym jest fundusz inwestycyjny?

Fundusz inwestycyjny jest formą zbiorowego inwestowania, w ramach którego gromadzi się środki pieniężne od wielu inwestorów, aby następnie przeznaczyć je na różne aktywa finansowe. Funduszami inwestycyjnymi zajmują się profesjonalni zarządzający, którzy podejmują decyzje inwestycyjne w imieniu inwestorów. Ich celem jest osiąganie potencjalnie wyższych zysków w porównaniu do tego, co inwestorzy mogliby osiągnąć, samodzielnie lokując środki, na przykład na lokacie bankowej. W zależności od przyjętej polityki inwestycyjnej środki przeznaczane są na różne instrumenty finansowe, takie jak akcje, obligacje czy inne papiery wartościowe.

Krótka historia i ewolucja funduszy

Historia funduszy inwestycyjnych ma swoje korzenie na rynku holenderskim. Ich prekursorem był Abraham van Ketwich, holenderski kupiec, który pod koniec XVIII wieku utworzył pierwszy fundusz zbiorowego inwestowania, aby społeczeństwo miało narzędzie do lokowania swoich nadwyżek pieniężnych.

Natomiast pierwszy amerykański fundusz pojawił się w 1924 roku w Bostonie i był on funduszem otwartym, a więc umożliwiał ciągłą emisję i umarzanie udziałów. W ramach pierwszych funduszy inwestycyjnych skupiano się przede wszystkim na bezpośrednich inwestycjach w handel oraz przedsiębiorstwa. Natomiast fundusz Wellington Fund (obecnie należący do rodziny funduszy Vanguard) założony w 1929 roku był pierwszym, który obejmował również inwestowanie w akcje i obligacje.

Fundusze inwestycyjne w Polsce

W Polsce pierwszy fundusz inwestycyjny powstał rok po otwarciu Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, a więc w 1992 roku. Na początku rozwój rynku funduszy w Polsce był powolny, jednak w XXI wieku wyraźnie przyspieszył. Przyczynił się do tego dynamiczny rozwój rynków finansowych oraz stopień skomplikowania instrumentów finansowych czy też przepisów prawnych, skutecznie skłaniając inwestorów do powierzania swoich środków zarządzającym funduszami inwestycyjnymi.

Według stanu na wrzesień 2023 roku w Polsce funkcjonowało 635 funduszy, którymi zarządzało 55 Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych. Aktywa ogółem, jakie zgromadziły TFI, kształtowały się na poziomie niemal 300 mld złotych.

Największe fundusze inwestycyjne na świecie

Według zestawienia ADV Ratings to głównie fundusze amerykańskie utrzymują swoją pozycję jako największe pod względem zarządzanych aktywów.

Na pierwszym miejscu znajduje się BlackRock z wynikiem 9,09 mld dolarów amerykańskich. W jego ofercie znajduje się ponad 150 funduszy – znajdziemy wśród nich fundusze akcyjne, dłużne, pieniężne i mieszane. BlackRock posiada swoje udziały w największych globalnych spółkach, takich jak Apple, Microsoft czy Nestle. Spółka jest szczególnie znana z oferowania funduszy pasywnych, a więc tzw. ETF (Exchange Traded Fund). Statystycznie przynoszą one lepsze stopy zwrotu i w dodatku wiążą się z minimalnymi opłatami.

Drugie miejsce zajmuje fundusz Vanguard, który posiada w zarządzaniu aktywa o łącznej wartości 7,6 mld USD. Podobnie jak BlackRock znany jest z oferowania tanich funduszy indeksowych. Realizuje zatem głównie strategię pasywnego inwestowania, która w ostatnim czasie zyskała znaczącą popularność, przyciągając rzesze inwestorów.

Obydwa fundusze inwestycyjne oferują stosunkowo bezpieczne inwestycje oparte na funduszach indeksowych, które śledzą konkretny wskaźnik rynkowy. Dla osób poszukujących stabilnych inwestycji jest to bardzo atrakcyjna opcja pozwalająca na bezpieczne zainwestowanie środków. Szerokie zróżnicowanie inwestycji pozwala na zredukowanie ryzyka i zminimalizowanie odchyleń w wartości portfela.

W porównaniu z aktywnie zarządzanymi funduszami pasywne inwestowanie charakteryzuje się niższymi opłatami, ponieważ analitycy nie muszą podejmować częstych zmian w portfelu ani nie muszą go nieustannie monitorować.

Ponadto wiele badań wykazało, że biorąc pod uwagę długoterminowe inwestycje, to właśnie poprzez pasywne inwestowanie osiąga się lepsze wyniki, niż kiedy wybiera się aktywne fundusze. Nie dziwi zatem fakt, że fundusze indeksowe cieszą się taką popularnością na przełomie ostatnich lat.

O tanim inwestowaniu indeksowym można przeczytać w książce JL Collinsa „Krok po kroku. O wolności finansowej i dostatnim, spełnionym życiu”. Można dzięki niej uzyskać wskazówki, które pomagają osiągnąć niezależność finansową za sprawą opartych o szeroki rynek instrumentów.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Fundusze inwestycyjne można podzielić według wielu kryteriów, jednak pod względem formy prawnej i operacyjnej, wynikającej z ustawy, możemy rozróżnić trzy rodzaje:

1. Fundusze inwestycyjne otwarte FIO
2. Fundusze inwestycyjne zamknięte FIZ
3. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte SFIO

Każdy z nich zostanie krótko przedstawiony poniżej:

Fundusze inwestycyjne otwarte

Wybierając otwarte fundusze inwestycyjne, inwestorzy nabywają jednostki uczestnictwa, które dają im określone uprawienia względem funduszu. Jest to inaczej tytuł prawny, który stanowi formalne zatwierdzenie, że osoba ma określone prawa majątkowe. Wartość jednostki uczestnictwa kształtuje się na podstawie całkowitej wartości aktywów funduszu, które pomniejsza się o zobowiązania. Oblicza się ją okresowo, najczęściej w każdy dzień roboczy, uwzględniając wartość papierów wartościowych, które znajdują się w portfelu.

W przeciwieństwie do funduszy inwestycyjnych zamkniętych FIO nie mają określonej liczby jednostek. Może się ona stale zwiększać lub zmniejszać, w zależności od popytu i podaży.

Dodatkowo, uczestnik funduszu może zażądać od funduszu odkupienia jednostek uczestnictwa, co jednocześnie wiąże się z ich umorzeniem. Dzięki temu nie ma w zasadzie ograniczeń związanych z wejściem i wyjściem z inwestycji, co przekłada się na dużą płynność jednostek uczestnictwa.

Fundusze inwestycyjne zamknięte

Wcześniej w przypadku FIO mieliśmy do czynienia z jednostkami uczestnictwa, natomiast w przypadku funduszy inwestycyjnych zamkniętych inwestorzy nabywają certyfikaty inwestycyjne, które są papierami wartościowymi. Spółki akcyjne emitują określoną liczbę certyfikatów i ich nabywanie może nastąpić tylko w określonych terminach.

Papiery wartościowe FIZ można również w niektórych przypadkach zakupić na rynku wtórnym. Warto zaznaczyć, że certyfikaty inwestycyjne nie są wykupowane z powrotem przez spółkę w dowolnym momencie, lecz wyłącznie w przypadkach zapisanych w statucie.

Inwestorzy, chcąc odsprzedać swoje udziały, muszą znaleźć kupca na rynku wtórnym, giełdzie lub poza nią. Dzięki temu rozwiązaniu towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie mają obowiązku posiadania określonych środków na spłatę uczestników funduszu, przez co zyskują większą swobodę w strategii inwestycyjnej.

Ze względu na ograniczenia związane z wejściem i wyjściem z inwestycji fundusze inwestycyjne zamknięte charakteryzują się większą stabilizacją aktywów. Wyceny certyfikatów inwestycyjnych publikowane są rzadziej niż w przypadku FIO, jednak nie rzadziej niż raz na kwartał.

Większe możliwości inwestycyjne pojawiają się właśnie w przypadku FIZ, gdyż w ramach lokowania środków pieniężnych zebranych od inwestorów można wybrać nieruchomości czy też udziały w spółkach z o.o. Oferują one szerszy wachlarz instrumentów, poprzez które zarządzający może budować swoją strategię.

Dodatkowo portfele mogą być znacznie bardziej skoncentrowane, przez co zwiększa się potencjalny zysk, ale i ryzyko.

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte

Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty łączy w sobie elementy typowe zarówno dla FIO, jak i FIZ. Po pierwsze, może w statucie określić warunki, w jakich inwestor będzie mógł żądać odkupienia jednostki uczestnictwa, na przykład określając, że wykup nastąpi w określonym terminie.

Dodatkowo, dokonując odpowiednich zapisów w statucie funduszu, jest w stanie ograniczyć krąg uczestników. Fundusz może być wtedy dostępny wyłącznie dla wybranej grupy inwestorów. Pozwala to na lepsze dopasowanie strategii inwestycyjnych do określonych uczestników funduszu i większą elastyczność w zarządzaniu ryzykiem.

Innym rodzajem kategoryzacji jest cel inwestycyjny oraz rodzaj instrumentów finansowych. Według takiego podziału rozróżniamy:

• Fundusze akcji – inwestujące w akcje spółek giełdowych zarówno krajowych, jak i zagranicznych;
• Fundusz obligacji – skupiające się na kupowaniu obligacji emitowanych przez rządy i przedsiębiorstwa;
• Fundusze rynku pieniężnego – inwestujące w instrumenty rynku pieniężnego, w których skład wchodzą bony skarbowe oraz inne krótkoterminowe papiery dłużne;
• Fundusze inwestycyjne alternatywne – cechuje je wysoki poziom ryzyka, mogą inwestować w instrumenty pochodne, nieruchomości, surowce, więc są znacznie bardziej elastyczne niż pozostałe rodzaje funduszy.

Korzyści i zagrożenia

W celu lepszego zrozumienia potencjalnych korzyści i zagrożeń wiążących się z funduszami inwestycyjnymi warto bliżej przyjrzeć się tym kwestiom.

Korzyści funduszy inwestycyjnych

• Dywersyfikacja portfela: Lokowanie środków w fundusze umożliwia inwestorom inwestowanie w szeroki zakres aktywów, przez co zmniejsza się ryzyko związane ze zbyt mocną koncentracją inwestycji w pojedyncze instrumenty finansowe.
• Zarządzanie przez specjalistów: Osoby, które nie mają wystarczającej wiedzy, mogą czerpać korzyści z różnorodnych strategii inwestycyjnych, a lokowanie środków pieniężnych zebranych w ramach funduszu odbywa się za pośrednictwem profesjonalistów.
• Fundusze zarządzane są przez osoby doświadczone, które dzięki swej wiedzy i profesjonalnej ekspertyzie starają się podejmować jak najlepsze decyzje inwestycyjne. W celu osiągania premii za wyniki muszą wypracować zysk powyżej określonego poziomu.
• Dostęp do szerszej oferty aktywów: Niektóre z funduszy mogą mieć dostęp do aktywów, które dla inwestorów indywidualnych byłyby trudne do osiągnięcia. Czasami są przeznaczone wyłącznie dla inwestorów instytucjonalnych lub mają wysoki próg wejścia.
• Możliwość dopasowania poziomu ryzyka: Fundusze inwestycyjne skupiają się na różnych klasach aktywów, a ryzyko funduszu zależy od jego polityki inwestycyjnej. Jeżeli jesteśmy w stanie przyjąć większe ryzyko, to możemy wybrać na przykład fundusze akcji.

Wady funduszy inwestycyjnych

• Opłaty i koszty: Inwestorzy muszą liczyć się z licznymi opłatami, które związane są z zarządzaniem funduszem. Są to między innymi opłaty za zarządzanie, transakcje czy też koszty dystrybucji. Mogą one skutecznie uszczuplić zysk pozyskany z inwestycji.
• Opłaty nie są bezpośrednio pobierane od inwestora, lecz uwzględnia się je w ostatecznym zwrocie funduszu. Należy więc zwrócić szczególną uwagę na koszty funduszu i wybrać ten, w którym opłaty są stosunkowo niskie.
• Ryzyko rynkowe: Inwestując w fundusze inwestycyjne, należy sobie zdawać sprawę, że istnieje ryzyko poniesienia straty, a zysk nie jest gwarantowany. Fundusze inwestują w różne klasy aktywów, które mogą podlegać mniejszym lub większym wahaniom rynku.

Co wziąć pod uwagę, wybierając fundusz inwestycyjny?

Nabywając jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych czy też certyfikaty inwestycyjne, należy starannie przeanalizować strategię inwestycyjną tak, aby była zgodna z naszymi oczekiwaniami. Należy sprawdzić, czy zakres aktywów, w które inwestuje fundusz, odpowiada naszym preferencjom inwestycyjnym i wpisuje się w nasze oczekiwania co do poziomu ryzyka.

Jak już zostało wspomniane, inwestowanie w fundusze inwestycyjne wiąże się z licznymi opłatami i kosztami. Niezbędna jest więc analiza struktury tych kosztów, gdyż mogą mieć duży wpływ na osiągany ostatecznie zwrot z inwestycji.

Warto sprawdzić, jak fundusz radził sobie na przestrzeni lat, biorąc pod uwagę różne warunki rynkowe. Doświadczenie zarządzającego funduszem również ma znaczenie, dlatego warto sprawdzić, czy w przeszłości fundusz ten osiągał cele inwestycyjne.

Fundusze inwestycyjne – podsumowanie

Fundusze inwestycyjne stanowią ważne narzędzie dla szerokiego spektrum inwestorów, umożliwiające dywersyfikację portfela, a także profesjonalne zarządzanie. Jednakże nie są pozbawione ryzyka oraz licznych kosztów, z którymi należy się liczyć, wybierając tę formę lokowania środków.

Zwłaszcza w długoterminowej perspektywie istotne jest, aby dokładnie przeanalizować wpływ kosztów na finalny zysk z inwestycji. Jednak mimo tych wad aspekty takie jak łatwy dostęp do różnorodnych rynków czy też minimalizacja ryzyka poprzez dywersyfikację czynią je atrakcyjnymi dla wielu inwestorów o różnych profilach akceptowalnego ryzyka.

Autorka: Patrycja Biernat

Książka o tanim inwestowaniu indeksowym:

JL Collins oferuje konkretne rozwiązanie, w jaki sposób zarządzać finansami, aby w drugiej połowie życia nie musieć martwić się o pieniądze. Pozycja skierowana jest w głównej mierze do pracowników i przedsiębiorców, którzy chcieliby zadbać o swoją finansową przyszłość. To doskonała propozycja dla każdego, kto chce wejść w świat inwestycji i w sposób długoterminowy zadać o swoją niezależność finansową.

Z książki dowiesz się, jak „Krok po kroku”:
• budować niezależność finansową,
• tanio inwestować,
• zadbać o swoją emeryturę,
• żyć z odsetek od kapitału.