Opis
KSIĄŻKA WYRÓŻNIONA NA WARSZAWSKICH TARGACH WYDAWNICTW EKONOMICZNYCH W KATEGORII STRATEGIA BIZNESU
SPECYFIKA POLSKICH GRUP KAPITAŁOWYCH NA TLE ROZWIĄZAŃ STOSOWANYCH NA ŚWIECIE
Wstęp
Grupy kapitałowe jako złożone formy organizacyjne o zdywersyfikowanej działalności gospodarczej, znane także pod pojęciem grup przedsiębiorstw lub grup spółek (groups of companies), stanowią niezwykle istotne zagadnienie badawcze. Posiadają one swoistą specyfikę, cechują się określoną strukturą, wykazują odmienną charakterystykę funkcjonowania oraz podlegają innym zasadom niż przedsiębiorstwa działające w pojedynkę (stand alone companies). Analiza grup kapitałowych może dotyczyć zarówno kwestii związanych z efektywnością organizacyjną, budowaniem strategii (optymalizacją portfela produktów, outsourcingiem), jak i dyskusji z pogranicza teorii ekonomii (grupy jako hierarchie w opozycji do funkcjonowania w ramach rynku).
Wzrost zainteresowania tymi strukturami przejawiający się między innymi w rosnącej liczbie opracowań przypadał na okres od lat 70. do 90. XX wieku. Trend ten był związany z początkowo rosnąca powszechnością, a następnie zdecydowaną krytyką amerykańskich konglomeratów, co doprowadziło do sformułowania głównych warunków określających ekonomiczną zasadność budowy tych złożonych struktur.
Wskazywano przede wszystkim na koszty dywersyfikacji niepokrewnej, oznaczającej konieczność konkurowania na wielu rynkach. W efekcie wielu obserwatorów uważało tę tematykę za wyczerpaną, a formę grupy kapitałowej za przestarzałą i zanikającą. Procesy ograniczenia roli grup kapitałowych miały zachodzić w szczególności w kontekście rosnącej liberalizacji systemu finansowego, rozwoju procesów outsourcingowych i zwiększonej konieczności budowania elastycznych struktur reagujących dynamicznie na zachodzące w otoczeniu zmiany rynkowe. Można było spotkać poglądy, że we współczesnym świecie ze względu na zwiększanie elastyczności organizacyjnej oraz rosnące znaczenie struktur wirtualnych umożliwiających łatwe i tanie zawieranie krótkoterminowych kontraktów tematyka grup kapitałowych nie będzie rozwijana. Jednakże analiza zarówno form działalności przedsiębiorstw, rozwoju badań i opracowań na świecie, jak i kierunków analiz z zakresu nadzoru korporacyjnego przeczą tym założeniom. Zdecydowanie należy podkreślić, że zarówno powszechność grup kapitałowych, jak i zainteresowanie ich badaniem nie tylko się nie zmniejsza, lecz wręcz przeciwnie, w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby opracowań na ten temat. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy poszukiwać w trzech głównych obszarach. Przede wszystkim liberalizacja i integracja gospodarek prowadzi do znacznej harmonizacji wzorów prowadzenia działalności gospodarczej i tym samym standaryzacji wielu rozwiązań. Procesy te przyczyniły się do wzrostu zainteresowania i wzrostu liczby badań nad mało do tej pory znanymi strukturami, jak japońskie keiretsu czy ich poprzedniki, zaibatsu, koreańskie czebole, hinduskie domy biznesowe czy południowoamerykańskie grupos. Możliwość poznania tych form grup kapitałowych skutkuje wieloma niezwykle ważnymi obserwacjami zarówno na poziomie zarządzania, jak i nadzoru korporacyjnego. Praktyka grup kapitałowych w danym kraju jest ściśle związana z dominującą formą działalności gospodarczej, a struktury te, rządzące się swoimi prawami, wywierają ogromny wpływ na kierunki rozwoju systemu finansowego i funkcjonowania (w niektórych przypadkach nawet tworzenia) systemu prawnego. Wnikliwe analizy wskazują na powszechność grup kapitałowych także w takich krajach, jak Szwecja, Belgia czy Kanada.
Drugim obszarem wzrostu zainteresowania tematyką grup kapitałowych jest rozwój gospodarczy krajów rozwijających się i ich rosnące znaczenie w gospodarce światowej. W tych krajach bowiem grupy kapitałowe są jedną z dominujących form działalności gospodarczej i bardzo często to one przyczyniły się do ich awansu ekonomicznego.
Wskazuje się przede wszystkim na rozwój ekonomiczny krajów azjatyckich, w tym Chin, Tajwanu, Korei Południowej, Indonezji, Malezji oraz Indii, ale także krajów innych regionów, takich jak Chile, Brazylia czy Rosja. Warto jednocześnie zaznaczyć, że dynamicznie rozwijające się zagadnienie grup kapitałowych, w którego centrum znajduje się przede wszystkim analiza przedsiębiorstw z krajów rozwijających się, może także silnie czerpać z dorobku literatury nad tymi strukturami w krajach rozwiniętych. Występowanie grup kapitałowych w krajach rozwijających się związane jest z oczekiwaniem wielu korzyści realizowanych z ich pomocą. Zakłada się bowiem, że potężne grupy przedsiębiorstw umożliwiają obniżenie kosztów transakcyjnych i zapewniają sobie odpowiednią infrastrukturę (kontrakty z poddostawcami poszczególnych części czy podzespołów), a także stanowią źródło napędowe rozwoju tych krajów poprzez oferowanie usług i rozwiązań, na które państwo nie może sobie pozwolić (szkolnictwo, transport, infrastruktura). Jednakże najnowsze opracowania dostarczają wielu innych podejść tłumaczących rozwój grup kapitałowych, wskazując na zalety i wady tych struktur. Ponadto sugerują one konieczność poświęcania większej uwagi analizom na poziomie grupy niż pojedynczego przedsiębiorstwa i potrzebę dopracowania wielu koncepcji na potrzeby tych złożonych struktur.
Choć obserwatorzy zachodni dosyć negatywnie oceniają działalność grup kapitałowych (koncentracja bogactwa, polityczne poszukiwanie renty, złe praktyki nadzoru korporacyjnego), wiele krajów rozwijających się w nich upatruje wparcie w procesie rozwoju gospodarczego i społecznego.
Trzecim i ostatnim czynnikiem sprzyjającym wzrostowi zainteresowania tematyką grup kapitałowych jest rozwój narzędzi statystycznych i ekonometrycznych, które pozwalają na budowę niezwykle zaawansowanych modeli analizy, kontrolujących przykładowo endogeniczność przedsiębiorstwa i zarazem obalających dotychczas uznane poglądy.
Trendy dotyczące rosnącego zainteresowania grupami kapitałowymi i ich znaczenia są obecnie widoczne w głównych kierunkach badawczych i liczbie nowych opracowań. Analiza międzynarodowa dostarcza niezwykle ważnych obserwacji o genezie, procesie rozwoju i współczesnych zmianach grup kapitałowych w poszczególnych krajach. Z tego też powodu warto odnieść doświadczenia międzynarodowe do polskiej praktyki gospodarczej i funkcjonowania grup kapitałowych. Mimo dynamicznego rozwoju i rosnącej powszechności wykorzystywania tej formy działalności gospodarczej brakuje najnowszych analiz polskich grup kapitałowych. Wiele opracowań dotyczących funkcjonowania grup kapitałowych w Polsce przypada na ostatnią dekadę XX wieku lub początki XX wieku i odnosi się przede wszystkim do byłych przedsiębiorstw państwowych. Ponadto oprócz analiz grup kapitałowych utworzonych w ramach przedsiębiorstw prywatyzowanych czy państwowych warto także zadać pytanie o najmłodsze pokolenie polskich spółek, których dynamiczny rozwój i ekspansja na rynku zachęciły do tworzenia grup kapitałowych. Choć pojawiają się naukowe opracowania obejmujące grupy kapitałowego działające w wybranych sektorach, znakomita część z nich nie jest publikowana.