Co warto wiedzieć o pieniądzach?

Pieniądze towarzyszą ludzkości od wieków, pełniąc funkcję podstawowego środka wymiany. Korzystamy z nich na co dzień, ale czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się, skąd się wzięły i jak przebiegała ich ewolucja? W poniższym artykule przyjrzymy się historii pieniądza, jego funkcjom, procesowi jego tworzenia oraz najciekawszym książkom, które pozwalają lepiej zrozumieć tę tematykę.

Czym kiedyś płacono? Krótka historia pieniądza

Historia pieniądza sięga tysięcy lat wstecz. Zanim pojawiły się monety i banknoty, ludzie korzystali z systemu barterowego, w którym towary wymieniano na inne dobra. Jednak system ten miał wiele ograniczeń – brakowało standaryzacji, a wymiana zależała od wzajemnych potrzeb stron. System ten miał wiele wad, bo trudno było ustalić wymierną cenę, na przykład, ile worków zboża należy oddać za jedno koło garncarskie.

Pierwsze formy pieniądza pojawiły się w starożytności. Używano wówczas różnych przedmiotów o określonej wartości, takich jak muszle, kamienie, metale szlachetne, a nawet zwierzęta. Dopiero około 700 r. p.n.e. Lidyjczycy (Lidia – państwo leżące na terenie współczesnej Turcji) wybili pierwsze monety, co stanowiło prawdziwy przełom. Dzięki temu pieniądz stał się powszechnym środkiem wymiany o ustandaryzowanej wartości.

Ciekawostka: Czy moneta może mieć kilka metrów?

Jednym z najciekawszych przykładów dawnych form pieniądza są gigantyczne kamienne dyski używane na wyspie Yap w Mikronezji tzw. „kamienne pieniądze”. Największe kamienne monety mierzyły nawet kilka metrów średnicy i były tak ciężkie, że nie można było ich przenosić. Z tego względu płatności dokonywano jedynie na podstawie ustnych deklaracji, kto jest właścicielem monety.

Pierwsze papierowe pieniądze powstały w Chinach!

Papierowy pieniądz pojawił się po raz pierwszy w Chinach w VII wieku, za panowania dynastii Tang. Nosił nazwę „Feiqian”, czyli latające pieniądze. Pierwotnie był to certyfikat kupiecki stanowiący zastępstwo dla złota i srebra, które były zbyt ciężkie, by posłużyć się nimi w handlu na duże odległości. Monety deponowano w skarbcu danej prowincji w zamian za zaświadczenie, dzięki któremu można było w innej prowincji wybrać odpowiednią ilość monet. Stąd nazwa „latających pieniędzy”.

Wydrukowane „obligacje” na papierze szybko zyskały na popularności, a system papierowego pieniądza na dobre zadomowił się w Chinach w IX wieku w czasach dynastii Song.

Pieniądze papierowe docierają do Europy

Pierwsze papierowe pieniądze pojawiły się w Europie w XVII wieku, choć sam koncept był już znany za czasów Marco Polo, choć wówczas traktowano go jako ciekawostkę. W Europie pierwsze banknoty wprowadził Bank Sztokholmski w Szwecji w 1661 roku. Był to wynik niedoboru kruszcu, co skłoniło bankierów do poszukiwania alternatyw dla monet z metali szlachetnych. Papierowe pieniądze początkowo budziły nieufność, ale z czasem zyskały popularność jako wygodniejszy środek płatniczy. Banknoty reprezentowały obietnicę wymiany na złoto lub srebro, co pozwalało na łatwiejszy obrót bez konieczności noszenia ciężkich monet.

W XVIII i XIX wieku banki zaczęły emitować własne banknoty, a rządy państw stopniowo przejmowały kontrolę nad emisją pieniądza, co dało początek systemowi, który znamy dziś.

Jak powstały pieniądze? Czym jest pieniądz?

Pieniądz jest środkiem wymiany, który umożliwia dokonanie transakcji gospodarczych. W dzisiejszym świecie funkcjonują dwa podstawowe rodzaje pieniądza: gotówkowy (monety i banknoty) oraz bezgotówkowy (cyfrowy). Proces powstawania pieniądza zaczyna się od decyzji banku centralnego, który emituje nowe jednostki waluty w zależności od potrzeb gospodarki.

Działania takie muszą być precyzyjnie zaplanowane, aby uniknąć inflacji, która może prowadzić do spadku wartości pieniądza. Kiedyś pieniądz miał zabezpieczenie w złocie. Tak zwany „standard złota” – to system monetarny, w którym wartość jednostki pieniężnej jest bezpośrednio powiązana z określoną ilością złota. W ramach tego systemu waluty papierowe lub metalowe były wymienialne na złoto według ustalonego kursu, co zapewniało stabilność i przewidywalność wartości pieniądza. Standard złota miał na celu ograniczenie inflacji i nadmiernego drukowania pieniędzy, ponieważ ilość pieniądza w obiegu była bezpośrednio związana z posiadanymi rezerwami złota.

Nowoczesny pieniądz jest oparty na zaufaniu do instytucji finansowych i rządów, które gwarantują jego wartość. Jest to tzw. pieniądz fiducjarny – jego wartość opiera się na zaufaniu społecznym.

Jaka jest funkcja pieniądza?

Pieniądz pełni kilka kluczowych funkcji, które sprawiają, że jest fundamentem współczesnej gospodarki:

• środek wymiany,
• jednostka rozrachunkowa,
• środek przechowywania wartości,
• środek płatniczy.

Pieniądz jest przede wszystkim środkiem wymiany – umożliwia kupno i sprzedaż towarów oraz usług. Jest również miernikiem wartości – dzięki niemu możemy łatwo porównać wartość różnych dóbr. Ponadto pełni funkcję środka przechowywania wartości, co pozwala na oszczędzanie pieniędzy na przyszłość. Wreszcie, pieniądz może pełnić funkcję jednostki rozrachunkowej, ułatwiając prowadzenie ksiąg rachunkowych i zarządzanie finansami.

Bez pieniądza funkcjonowanie nowoczesnej gospodarki byłoby niemożliwe. Zastępuje barter, eliminuje problemy związane z potrzebą znalezienia odpowiedniej pary do wymiany towarów, a także umożliwia oszczędzanie i inwestowanie.

Ciekawostka: Jak powstają polskie monety?

Monety, które dziś mamy w portfelach, powstają w mennicy, gdzie przetapia się metale i nadaje im odpowiednie kształty. Proces tworzenia monety obejmuje projektowanie, wybór odpowiednich materiałów, a następnie bicie monet, które trafiają do obiegu.

Pierwsze polskie monety, zwane denarami, wybijał Mieszko I w X wieku. Ich waga wynosiła zaledwie 1,67 grama, a funkcjonowały w obiegu zarówno na terenie Polski, jak i poza jej granicami.

Natomiast pierwszy polski banknot został wyemitowany w 1794 roku w trakcie insurekcji kościuszkowskiej. Był to jeden z pierwszych takich banknotów w Europie, a jego wprowadzenie miało na celu wzmocnienie krajowej gospodarki w czasie wojny.

Gdzie można poczytać o pieniądzach?

Aby lepiej zrozumieć temat pieniądza, warto sięgnąć po literaturę, która w przystępny sposób omawia zarówno historię pieniądza, jak i jego funkcjonowanie we współczesnej gospodarce. Oto kilka pozycji pomagających zgłębić ten temat:

„Pieniądz państwowy kontra rynkowy” – George Selgin

Selgin analizuje różnice między systemem pieniądza kontrolowanego przez państwo a systemami wolnorynkowymi. Autor porusza tematy związane z wolnością finansową i wpływem państwa na rynek pieniężny.

Książka dostarcza ciekawych refleksji na temat tego, jak wprowadzanie państwowego pieniądza wpłynęło na rozwój gospodarki i stabilność finansową.

„Systemy pieniężne wolnej bankowości” – Paweł Marszałek

Książka opisuje rozwój wolnej bankowości na przestrzeni wieków. Marszałek omawia różne modele monetarne i pokazuje, jak rynek samodzielnie regulował wartość pieniądza w systemach pozbawionych silnej kontroli rządowej.

„Tajniki bankowości” – Murray Newton Rothbard

Rothbard, jeden z czołowych ekonomistów szkoły austriackiej, przedstawia zasady działania bankowości i wyjaśnia, w jaki sposób kreowany jest pieniądz w systemie bankowym. To książka dla tych, którzy chcą zrozumieć, jak banki wpływają na obieg pieniądza.

„Potęga pieniądza” – Niall Ferguson

Ferguson przedstawia historię pieniądza w kontekście rozwoju cywilizacji. Książka ta stanowi fascynującą podróż przez wieki, pokazując, jak pieniądz kształtował światową gospodarkę i politykę. To kompleksowa historia pieniądza, od powstawania starożytnych monet po nowoczesne systemy finansowe. Ferguson pokazuje, jak pieniądz ewoluował w czasie i jak zmieniał nasze społeczeństwo. Idealna lektura dla każdego, kto chce zrozumieć pieniądz z perspektywy historycznej.

„Mit pieniądza” – Stanisław Sopoćko

Sopoćko analizuje współczesne mity dotyczące pieniądza i bankowości, próbując odpowiedzieć na pytanie, jak naprawdę działa nowoczesny system monetarny. Książka pomaga rozwiać wiele błędnych przekonań na temat ekonomii.

Sopoćko bada naturę pieniądza, analizując, czy rzeczywiście jest on nieodzownym elementem funkcjonowania społeczeństwa? Autor wprowadza ciekawe wątki filozoficzne i ekonomiczne.

„Kiedy pieniądz umiera” – Adam Ferguson

Ta pozycja wnikliwie analizuje jeden z najbardziej dramatycznych epizodów w historii finansów – hiperinflację w Republice Weimarskiej po I wojnie światowej. Ferguson ukazuje, jak niekontrolowany wzrost podaży pieniądza doprowadził do katastrofalnego spadku jego wartości, niszcząc gospodarkę Niemiec i pogrążając kraj w chaosie.

Autor szczegółowo opisuje codzienne skutki hiperinflacji, podczas której ludzie tracili oszczędności życia, a pensje traciły na wartości w ciągu kilku dni. To nie tylko opowieść o gospodarce, ale także o ludzkich tragediach wynikających z braku stabilności finansowej. Książka ta jest przestrogą, przed utratą kontroli nad pieniądzem, która może prowadzić do destabilizacji całego społeczeństwa i torować drogę do skrajnych politycznych rozwiązań, co miało miejsce w Niemczech w latach 20. XX wieku.

Posłuchaj darmowego fragmentu publikacji, który opowiada o źródłach hiperinflacji w Republice Weimarskiej – tutaj.

„Polityka pieniężna” – Paweł Sławiński

To książka omawiająca zasady i mechanizmy, które stoją za polityką monetarną banków centralnych. Sławiński wyjaśnia, jak decyzje banków wpływają na inflację, stopy procentowe oraz stabilność gospodarki.

„Paradoks euro” – Stefan Kawalec

Książka analizuje wady i zalety wspólnej waluty euro, pokazując, jak wpływa ona na kraje członkowskie strefy euro. Autor wskazuje na potencjalne zagrożenia związane z integracją walutową. To lektura dla osób zainteresowanych tematyką walutową i ekonomią Unii Europejskiej.

Podsumowanie

Pieniądz jest nieodłącznym elementem naszego życia, a jego historia i funkcje wciąż fascynują zarówno ekonomistów, jak i osoby niezwiązane z finansami. Aby lepiej zrozumieć, jak działa współczesny system monetarny i jakie są mechanizmy nim rządzące, warto sięgnąć po literaturę na ten temat. Rekomendowane książki pomogą zgłębić temat i podjąć świadome decyzje finansowe.

Nie ma lepszego momentu niż teraz, by zrozumieć, czym naprawdę jest pieniądz i jak możemy wykorzystać tę wiedzę, by świadomie zarządzać naszymi finansami.

„Lepiej jest godzinę pomyśleć o swoich pieniądzach, niż tydzień na nie pracować” – Andre Kostolany

Autorka: Gabriela Mikulska